Reflectie en vooruitblik na 5 jaar SLA door Jan Kohl
'Er is in 5 jaar tijd al zoveel bereikt met het Schone Lucht Akkoord. Het aantal deelnemende gemeenten groeit nog steeds en snel ook. Je ziet dat gemeenten door hun deelname aan het Schone Lucht Akkoord bewuster en ook frequenter luchtkwaliteit agenderen en dat is enorme winst. De komende periode gaan we eraan werken dat meer partijen het belang van schone lucht uitdragen en in hun beleid meenemen.' Dat zegt programmamanager Jan Kohl bij het 5-jarig bestaan van het Schone Lucht Akkoord.
Het akkoord is op de helft van de uitvoeringsperiode. Tevreden over de stappen die de afgelopen 5 jaar zijn gezet?
'Inhoudelijk gaat het ontzettend goed. We doen samen heel mooie dingen, die effect hebben op de luchtkwaliteit. De motivatie onder de deelnemende provincies en gemeenten is hoog. We monitoren goed en we zijn hard op weg onze doelen te halen. Gezonder maken van de leefomgeving levert voor inwoners direct profijt op.'
Het Schone Lucht Akkoord trekt na 5 jaar nog steeds nieuwe deelnemers.
'Dat is zéker zo. Het is een levend akkoord. Er sluiten voortdurend gemeenten aan. Afgelopen jaar meer dan 20. De samenwerking tussen gemeenten, provincies en het Rijk loopt binnen het SLA als een trein, daar zijn we als programma supertrots op.'

Is het noodzakelijk om alle gemeenten mee te krijgen?
'We krijgen Groningen erbij, een grote stad die nog ontbrak als deelnemer. Dat is mooi. Dan is tegen de 60% van de inwoners van Nederland via een gemeente vertegenwoordigd in het Schone Lucht Akkoord.
Iedere gemeente mee laten doen is niet het ultieme doel. Belangrijk is dat de gemeenten deelnemen waar de blootstelling aan ongezonde stoffen het grootst is en waar de grootste gezondheidswinst valt te halen, misschien wel 30 maanden in plaats van het gemiddelde van 5 maanden uit onze doelstelling.
Net zo belangrijk is dat de gemeenten die meedoen, gemotiveerd zijn. En dat zijn ze nu. Ze steken hun nek uit door te experimenteren met een houtstookverbod of zero-emissiezones in te stellen. Ze voeren enorm veel luchtmaatregelen uit, dat is te zien in het vernieuwde dashboard op onze website.'
Hoe betrek je gemeenten die wel gemotiveerd zijn, maar die de capaciteit niet hebben om deel te nemen aan het SLA?
'Clusteren is een goede oplossing. Op een aantal plekken werken gemeenten al samen bij het ontwikkelen van milieubeleid. Daarnaast helpen veel provincies hun gemeenten; Noord-Brabant en Gelderland ondersteunen hun gemeenten bijvoorbeeld bij de decentrale uitvoering. Gemeenten kunnen met hun vragen ook bij Rijkswaterstaat aankloppen. En met het SLA-team organiseren we vanuit het Rijk voor alle thema's pilots en echt heel veel themabijeenkomsten, webinars en andere sessies om kennis te delen, zodat iedereen niet zelf het wiel hoeft uit te vinden. We verzorgen ook al 5 jaar de maandelijkse nieuwsbrief, met veel best practices, en de website waar deelnemers heel veel informatie en een netwerk vinden. We denken erover na of en hoe we de opgedane kennis nog meer kunnen delen met decentrale overheden die niet deelnemen, op een andere manier dan via de huidige brede nieuwsbrief.'
Het SLA is vrijwillig. Maar de nieuwe scherpere normen voor luchtkwaliteit van de Europese Unie zijn bindend vanaf 2030. Wat betekent dat?
'We blijven ons inzetten voor schone lucht. Alleen kan het zo zijn dat de inzet verschuift van het Schone Lucht Akkoord naar de implementatie van de nieuwe Europese richtlijnen en de verplichtingen voor industriële emissies.'
Gaat het SLA de komende 5 jaar op dezelfde voet verder?
'Het lijkt erop dat dit gaat veranderen. Het is niet voldoende om alleen vanuit het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de urgentie van schoneluchtdoelen uit te dragen. Om die doelen goed op de kaart te zetten bij het nieuwe kabinet, willen we de noodzaak van schoneluchtbeleid breder uitdragen. Daarover zijn en gaan we in gesprek met gemeenten en provincies, GGD'en, het RIVM, het Longfonds, andere belangen- en gezondheidsorganisaties en met verschillende ministeries die belangrijke partners zijn voor schone lucht. Verbreden van de urgentieboodschap is ook nodig omdat IenW en andere ministeries minder geld te besteden krijgen voor schone lucht door de brede rijksbezuiniging die is aangekondigd. Het is zeer de vraag of de SPUK SLA na 2025 nog een vervolg krijgt. Maar ook zonder deze financiële regeling heeft het SLA nog enorm veel te bieden aan de deelnemers.'
Wat verandert er door de koers van het nieuwe kabinet?
'Bij de monitoring rekenen we met vastgesteld, voorgenomen en geagendeerd rijksbeleid, van verschillende ministeries. Dat levert een forse bijdrage aan de doelen van het SLA. We weten nog niet precies waar het kabinet heen gaat. Maar als bijvoorbeeld de maximumsnelheid overdag weer van 100 naar 130 kilometer gaat, of er een streep gaat door het Nationaal Programma Landelijk Gebied, dan heeft dat impact op het halen van onze doelen. De doelen van het SLA halen we alleen als we het vastgestelde en voorgenomen beleid dat van invloed is op de luchtkwaliteit, zoals klimaat- en stikstofbeleid, uitvoeren.'
Hoe kaart je dat aan bij het kabinet?
'De stuurgroep van het SLA en ook verschillende gemeenten dringen erop aan deze prangende inzichten bij het kabinet onder de aandacht te brengen. Vandaar die brede urgentieboodschap die we nu aan het formuleren zijn. Daar betrekken we ook gemeenten en provincies bij, maar zeker ook andere organisaties.'
Wat is per saldo jouw boodschap na 5 jaar Schone Lucht Akkoord?
'Er is de afgelopen 5 jaar enorm veel bereikt. We liggen op schema om de voorspelde gezondheidswinst te boeken, mits het vastgestelde en voorgenomen beleid wordt uitgevoerd. Er doen zoveel gemeenten mee dat sowieso bijna 60% van de bevolking schonere lucht inademt. De totale programmamiddelen zijn 10 miljoen per jaar, waarvan de helft voor een specifieke uitkering is bestemd, voor ondersteuning van de deelnemers. Als we dat afzetten tegen de maatschappelijke lasten door luchtvervuiling, recent via onderzoeken berekend op misschien wel 12 miljard euro per jaar, is dat niet veel. Van onderop, vanuit de gemeenten en provincies, vanuit gezondheidsorganisaties, vanuit GGD'en, is een beweging die doorgaat met schoneluchtbeleid. Wie kan tégen het verbeteren van de gezondheid van de bevolking zijn? We hopen dat onze staatssecretaris met deze boodschap in zijn visievorming rekening houdt en dit in het kabinet aankaart. Via zijn rol als voorzitter van de stuurgroep van het SLA is hij goed aangesloten bij de inhoud en de urgentie.'