Jongerenpanel adviseert Schone Lucht Akkoord

Auteur: Jan de Graaf
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft op 13 januari 2020 het Schone Lucht Akkoord (SLA) afgesloten met gemeenten en provincies. Het actief betrekken van jongeren is één van de afspraken uit het Schone Lucht Akkoord. Desgevraagd is de  VVM (Netwerk van Milieu-professionals) aan de slag gegaan om met hun jongerenafdeling een jongerenpanel over het aanpakken van de luchtverontreiniging te organiseren.

Openingswoord: jongeren belangrijkste stakeholder

In zijn openingswoord hield Dimitri Lamers de circa honderd deelnemers voor dat zij de belangrijkste stakeholder zijn. “Jullie moeten het langst de schone lucht gebruiken.” Hij gaf aan dat luchtverontreiniging elke Nederlander gemiddeld dertien levensmaanden kost. “Wonen in de stad is bijvoorbeeld even ongezond als 183 sigaretten per jaar roken.” Lichtpuntjes zijn er ook, want de afgelopen decennia is er het nodige gebeurd om de vervuiling terug te dringen, ook in EU-verband. De resultaten zijn in zekere zin opzienbarend: de inspanning tot dusver op dit gebied levert de Nederlander inmiddels gemiddeld zes extra levensjaren op. Dit succes laat onverlet dat er nog steeds veel vies en voos is op dit gebied.

Probleem voor jong en  oud

Dit werd bevestigd door Fred Woudenberg (GGD Amsterdam). “De lucht is veel schoner geworden. We zitten al onder de norm. Niettemin is vier procent van de ziektelast aan luchtverontreiniging te wijten.” Hij wees erop dat er eigenlijk geen veilige grens is. “Elk stukje luchtverontreiniging is schadelijk, dat begint al bij 0,1 microgram. De schadelijke effecten reiken bovendien veel verder. “Longkanker is een ander gevolg van slechte lucht. Verder is er een directe relatie met het krijgen van Parkinson en hart- en vaatziekten. Daardoor gaat de kwaliteit van leven achteruit.”

Dit is niet iets waar alleen ouderen mee te maken hebben, liet hij zijn publiek waarschuwend weten. “Opgroeien langs de snelweg resulteert op 18-jarige leeftijd in 18% minder longcapaciteit. Ook jonge kinderen lopen risico op gezondheidsproblemen. Luchtverontreiniging kan zelfs resulteren in een lager geboortegewicht. Het is een probleem van ons allemaal, ook voor jullie jongeren dus.”

Uitstoot verminderen

De ernst van de problematiek vormt de aanleiding voor het Schone Lucht Akkoord dat het ministerie begin dit jaar samen met 36 gemeenten en negen provincies heeft ondertekend. De Europese normen zijn hierin de ondergrens: de ondertekenaars willen er nog een flinke schep bovenop doen. De inzet richt zich met name op vermindering van de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxide door wegverkeer, mobiele werktuigen, landbouw, scheepvaart, industrie en huishoudens.

Een concreet voorbeeld is de roetfiltertest, die per 2021 onderdeel uitmaakt van de APK voor diverse categorieën dieselauto’s. Een andere maatregel betreft het schoner maken van mobiele bouwmachines, zoals aggregaten. Deze vaak verouderde machines draaien nu doorgaans op diesel en zijn verantwoordelijk voor zo’n 10% van de gezondheidsschade door vieze lucht.

Rijke debatoogst

In een videoboodschap aan de deelnemers benadrukte staatssecretaris Stientje van Veldhoven dat schone lucht voor iedereen van levensbelang is. “Het gaat om de gezondheid van ons allemaal, dus ik kijk uit naar jullie ideeën over wat wel en niet werkt.” Haar oproep kreeg gehoor. De jongeren wisselden een uur lang van gedachten in vier deelsessies over respectievelijk landbouw, mobiliteit, participatie/citizen science en internationaal beleid. “Er werd volop gedebatteerd, de tijd vloog om”, zo luidde de eerste terugmelding. “Het was een heel vruchtbare discussie”, liet een ander weten.

Opmerkelijke uitkomst was dat veel suggesties uit de vier sessies elkaar op hoofdlijnen overlapten. Maak de boodschap zo laagdrempelig mogelijk, luidde een eerste idee. Vergeet daarbij niet de impact van vervuilde lucht op de gezondheid duidelijk te maken.

Zorg er vervolgens voor dat de informatie goed vindbaar is voor jongeren. Sociale media bieden hiertoe veel mogelijkheden, maar gooi het niet zomaar overboord. Zo levert het toegankelijk maken van een boodschap via Facebook al snel te veel reacties op. Simpele polls via Instagram met alleen een ‘ja/nee’-optie kan juist wel veel nuttige input genereren.

Denk daarbij ook aan eyecatchers zoals een opvallende poster, digitaal of fysiek, met webadres. Of het lanceren van een prijsvraag om te enthousiasmeren. En zet influencers voor dit doel in. Denk verder aan het inzetten van spotjes via Spotify en andere apps die jongeren veel gebruiken.

Lucht onderdeel maken van vakken op school is volgens de jongeren een kans voor open doel, te meer daar leerlingen ook hun ouders beïnvloeden. Het bijbrengen van meer bewustwording begint al op de basisschool.

Geen eenmalige exercitie

Opvallendste uitkomst is wellicht dat de jongeren unaniem vinden dat het niet bij een eenmalige exercitie mag blijven. ‘Blijf communiceren over dit akkoord en hou het niet op één avond.’ ‘Hou jongeren op de hoogte van de resultaten van dit soort debatten.’ ‘Neem alsnog hun feedback mee in het in te zetten beleid.’ ‘Maak wel allereerst het waarom van het betrekken van jongeren helder.’ ‘Roep bij het ministerie een werkgroep in het leven voor het inbedden van de inbreng van jongeren.’

Een laatste advies was om niet alleen de boodschap in de breedte te verspreiden. ‘Richt je ook op de nu al echt geïnteresseerden zodat zij van werken aan schone lucht mogelijk hun beroep kunnen maken.’

In een slotreactie liet Evelyn Hijink weten blij verrast te zijn over wat er allemaal naar voren is gebracht. “Heel waardevol. Ik zie dit als een aftrap en ga proberen hier een structurele plek aan te geven.” Doe dat zeker, adviseerde ook Dimitri Lamers. “En pak door.”