Participatie en citizen science in de uitvoeringsagenda SLA
In het Schone Lucht Akkoord is ook aandacht voor participatie en citizen science. Participatie gebeurt door het organiseren van consultatiemomenten en door aanvullende acties zoals een jongerentop. Citizen science heeft tot doel dat inwoners, bedrijven en andere belanghebbenden zelf kunnen meten. Hierdoor krijgen ze beter inzicht in de luchtkwaliteit in hun omgeving.
De maatregelen
1. Landelijke jongerentop
Jongeren zijn vaak weinig betrokken bij consultaties en andere vormen van participatie. Toch zijn hun meningen en ideeën van belang voor het SLA. Het beleid raakt hen immers ook door de lucht die zij nu en hun kinderen in de toekomst inademen en door de maatregelen die genomen worden. Om de stem van jongeren een plek te geven en hen meer bij dit onderwerp te betrekken, organiseren de SLA-partijen verschillende activiteiten.
Jongerenpanel
In 2020 en 2021 zijn er jongerenpanels georganiseerd. De resultaten zijn aangeboden aan de stuurgroep van het SLA. In 2022 heeft het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat samen met jongerenorganisaties de mogelijkheden voor een generatietoets, het gebruik van een participatietool en andere vormen van jongerenparticipatie onderzocht. De participatietool is in gebruik genomen en de generatietoets wordt in 2023 verder onderzocht.
2. Inwoners en bedrijven actief informeren
De Rijksoverheid deelt informatie over de aanpak van de luchtkwaliteit via:
- de website schoneluchtakkoord.nl
- de nieuwsbrief voor stakeholders
- het jaarlijkse Schone Lucht Congres
- de themagroepen
Het SLA is in 2020 ter consultatie opengesteld. In het Hoofdlijnenverslag van de internetconsultatie SLA is aangegeven hoe de resultaten verwerkt worden. Jaarlijks wordt over de voortgang van het SLA gerapporteerd.
Het RIVM publiceert informatie over de luchtkwaliteit in gebieden. Via samenmeten.nl informeert het RIVM over de mogelijkheden en voorbeelden van citizen science. Daarnaast beantwoordt het RIVM vragen van gemeenten en provincies, maar ook van burgergroepen en individuele burgers, over het zelf en samen meten van de luchtkwaliteit. Het Rijk, de provincies en de gemeenten informeren stakeholders via hun eigen kanalen.
3. Citizen science
Citizen science of burgerwetenschap speelt een belangrijke rol in participatie. Door inwoners, bedrijven en andere belanghebbenden in staat te stellen om zelf te meten, krijgen ze beter inzicht in de luchtkwaliteit in hun omgeving en de bijdrage hieraan van verschillende bronnen.
Jaarlijkse luchtmeetdag / SLA participatiesessie
Gemeenten en andere initiatiefnemers van burgermeetnetten kunnen kennis en ervaring uitwisselen en nieuwe kennis opdoen tijdens de jaarlijkse luchtmeetdag.
Website en e-mailloket Samen Meten
De website en het e-mailloket Samen meten bieden kennis over het (zelf) meten van luchtkwaliteit. De website geeft ook een overzicht van citizen science-projecten. Daarnaast is er een nieuwsbrief. Zo wordt via de verschillende projecten kennis gedeeld door derden.
Ook is er een open dataportaal. Hierop staan de sensormetingen in heel Nederland weergegeven.
Samen Meten-forum
Op het Samen Meten-forum vindt uitwisseling van kennis en ervaring plaats tussen burgerinitiatieven en met experts. Het forum is eind 2020 in gebruik genomen.
In 2022 wordt het gebruik van het forum in de praktijk geëvalueerd en waar nodig bijgestuurd. Hiervoor vindt regelmatig overleg plaats met de coördinator van het forum. Het forum werkt naar volle tevredenheid van de gebruikers. Met de meetgroepen in Zuid-Holland is regelmatig overleg.
4. Pilot participatie
De pilot participatie is enerzijds gericht op de koppeling met (nieuwe) RIVM-meetstations uit het Landelijk Meetnetwerk Luchtkwaliteit, de zogenaamde ankerstations met sensoren en citizen science. Anderzijds gaat het om (lokale) pilots gericht op kennisontwikkeling en ondersteuning van participatie, bijvoorbeeld:
- projecten die bijdragen aan de (lokale) luchtkwaliteit
- projecten die de gezondheidseffecten meten van verschillende bronnen, zoals houtrook en bouwprojecten
- de toegepaste meetinstrumenten
- innovatieve manieren voor de inzet van citizen science-projecten voor participatie van en samenwerking met specifieke stakeholders
Daarnaast richt de pilot participatie zich ook op het betrekken en informeren van burgers over schone lucht.
Criteria pilots, selectie en afspraken
De selectie van pilots is gemaakt op basis van gesprekken en aangeleverde documenten. Partijen die geselecteerd zijn als pilot, zijn:
- de gemeenten Rotterdam, Eindhoven, Barneveld-Ede en Maastricht
- de provincies Zeeland en Noord-Brabant
Naast deze pilots is er ruimte voor pilots die innovatieve meetmethoden willen inzetten voor handhaving van maatregelen.
Sommige partijen hebben hun interesse getoond, maar zijn niet geselecteerd als pilot onder het Schone Lucht Akkoord. Zij worden uitgenodigd in de themagroep om kennis op te doen en ervaringen te delen.
Kennis over de inzet van citizen science projecten
Het is de bedoeling dat er iets met de burgermeetgegevens gebeurt. Bij sommige meetinitiatieven ontstaan ook politieke besluiten in die gemeente. Voorbeelden zijn regelgeving rond houtstook. Bij andere initiatieven blijft doorwerking volledig uit beeld.
In 2021 is verkend hoe een kenniscentrum op te zetten is. Het plan is om in dit kenniscentrum een marktplaats te creëren voor vragers en aanbieders van kennis over de vraag hoe citizen science-meetgegevens in beleid en besluitvorming in te zetten zijn.
Stichting GLOBE Nederland
In het najaar van 2020 heeft Stichting GLOBE Nederland in samenwerking met het RIVM een campagne voor middelbare scholieren ontwikkeld rondom fijnstof. Scholen die aangesloten zijn bij GLOBE kunnen een lespakket krijgen met daarin sensoren voor fijnstof, informatie over fijnstof en luchtkwaliteit, en opdrachten.
Bewustwording door zelf te meten
Leerlingen doen actief mee in een citizen science-project waarbij ze zelf metingen doen. Daardoor worden ze bewust gemaakt van de fijnstofproblematiek. Het lesmateriaal helpt ze bij deze bewustwording. Leerlingen van scholen die hiermee in 2020 aan de slag zijn gegaan, hebben hun resultaten gedeeld via het georganiseerde jongerenpanel en op het Schone Lucht Jaarcongres op 13 januari 2021.
Lespakket snuffelfiets
RIVM gaat met GLOBE en de provincie Utrecht werken aan een lespakket rondom de snuffelfiets. Een snuffelfiets is een mobiele meetmethode met sensoren die op de fiets zitten. Deze sensoren met de blootstelling aan uitlaatgassen tijdens het fietsen.
Pre-pilot NO2-sensoren
RIVM heeft een pre-pilot uitgevoerd om de toepasbaarheid van sensoren voor stikstofdioxide (NO2) te vergroten. De huidige ervaring is dat de kalibratie van de NO2-sensoren in perioden buiten de zomer vrij goed gaat, maar in de zomer lang niet altijd eenduidige resultaten geeft. Dat hangt samen met de lagere concentraties en hogere temperaturen in de zomer.
In de pre-pilot wordt nader onderzoek gedaan naar momenten waarop zinvolle metingen te doen zijn en hoe het aantal momenten te vergroten is. Daarnaast wordt onderzocht en vastgelegd hoe goed de metingen zijn met behulp van de door het RIVM ontwikkelde ‘nachtkalibratie’ om te corrigeren voor drift. Drift is een in de tijd oplopende verschuiving van het nulpunt van de sensor.
Beknopte data-analyse
Voor de pre-pilot zijn op een aantal locaties in Rotterdam, Hilversum en Utrecht sensormetingen uitgevoerd. In 2022 wordt een beknopte data-analyse gedaan van de metingen die op deze locaties zijn opgehaald. Kennis uit de pre-pilot is daarna toepasbaar in andere pilots.
Webplatform voor data als hulpmiddel voor de pilots
De pilots kunnen gebruikmaken van het dataportaal Samen Meten om meetdata uit verschillende projecten in initiatieven bijeen te brengen, samen met de data van de officiële metingen uit het luchtmeetnet.
Recent ontwikkelde functionaliteiten met meerwaarde voor de pilot participatie zijn:
- een dashboard per gemeente
- een tool die het analyseren van de meetdata faciliteert: de Samen Analyseren Tool.
De Samen Analyseren Tool bevindt zich in de testfase. Het doel is om het gebruik van de tool door alle burgermeetprojecten mogelijk te maken.