Hoogst blootgestelde gebieden en gevoelige groepen
De gezondheidsschade van luchtverontreiniging is niet overal in Nederland even groot. In het Schone Lucht Akkoord (SLA) is daarom afgesproken dat, naast de generieke aanpak, een aanpak wordt uitgewerkt voor hoogblootgestelde gebieden en voor hooggevoelige groepen. Dit is niet nieuw, veel (grote) gemeenten hebben al langere tijd beleid gericht op relatief hoogblootgestelde locaties of kwetsbare bestemmingen.
Samenwerkruimte
Hulp bij het uitvoeren
Gebruik dit advies om aan de slag te gaan met lokaal beleid voor gevoelige functies. De kern van het advies is: houd afstand tussen bronnen en gevoelige functies bij nieuwbouw of vestiging van gevoelige functies
Hoogst blootgestelde gebieden en gevoelige groepen in de uitvoeringsagenda SLA
In het Schone Lucht Akkoord (SLA) is afgesproken dat, naast de generieke aanpak, een aanpak wordt uitgewerkt voor hoogblootgestelde gebieden en voor hooggevoelige groepen. Dit is in de actualisatie van de uitvoeringsagenda Schone Lucht Akoord 2021-2023 verder uitgewerkt.
De gezondheidsschade van luchtverontreiniging is niet overal in Nederland even groot:
- In sommige gebieden is de concentratie luchtvervuiling hoger dan op andere plekken.
- Het aantal mensen dat wordt blootgesteld, is met name in binnenstedelijke gebieden hoger dan in het buitengebied.
- Sommige mensen zijn gevoeliger voor de negatieve effecten van luchtverontreiniging, zoals kinderen, ouderen en mensen met gezondheidsklachten (bijvoorbeeld longpatiënten en mensen met hart- en vaatziekten).
De gebiedsgerichte aanpak van hoogblootgestelde gebieden wordt gebaseerd op de resultaten van een analyse van bronnen en verwachte ontwikkelingen. Ook wordt er gewerkt aan een advies gevoelige-bestemmingenbeleid en eerste verkenning naar wensen en mogelijke aanvullende initiatieven gericht op hooggevoelige groepen.
Stappen gebiedsgerichte aanpak hoogblootgestelde locaties
Op basis van de uitgevoerde verkenning naar hoogblootgestelde gebieden door het RIVM (groen) zal de komende periode worden gestart met een vijftal gebiedsgerichte pilots (geel). Na de pilots kan worden overgegaan tot de uitvoering van een gebiedsgericht plan (blauw).
- Verkenning RIVM: Wat is een hoogblootgesteld gebied? Waarom en hoe bepalen we dat?
- Samen met indieners: gebiedsgerichte pilots aftrappen om een aanpak per gebied uit te werken
- Gebiedsanalyses per pilot (RIVM): Analyse gebieden, bronnen, blootstelling, mogelijke maatregelen
- Uitwerken per gebiedstype: Samenwerking gemeenten, provincie en rijksoverheid. Wie is nodig voor de aanpak?
- Initiatieven aanvullend beleid binnen eigen taken en bevoegdheden,
samenwerking waar nodig: Uitvoering gebiedsgericht plan
Hoogblootgestelde locaties
RIVM heeft in 2020 en 2021 een 1e analyse uitgevoerd naar gebieden waar de gezondheidsschade door een gecombineerde blootstelling aan NO2 en fijnstof relatief hoog is. Ook is gekeken naar gebieden waar de luchtvervuiling bij bestaand beleid in 2030 nog hoger is dan de WHO-advieswaarden. Het gaat hierbij om binnenstedelijke gebieden met veel verkeer, gebieden met hoge blootstelling vanuit landbouw, scheepvaart, houtstook of industrie. Vaak gaat het om gebieden waar verschillende bronnen samenkomen.
Uit de analyse van het RIVM blijkt dat het vanuit gezondheidskundig oogpunt niet mogelijk is om een objectief onderscheid te maken tussen hoog- en niet-hoogblootgestelde gebieden. Uit gezondheidskundig oogpunt is vrijwel heel Nederland hoogblootgesteld. Dit inzicht wordt onderstreept door de nieuwe WHO-advieswaarden. Wel is de blootstelling in sommige gebieden hoger dan in andere gebieden. Dit is voornamelijk het gevolg van lokaal aanwezige bronnen.
Vijf gebiedsgerichte pilots
De stuurgroep heeft op advies van het RIVM besloten om vijf gebiedsgerichte pilots uit te voeren voor verschillende type gebieden met relatief hoge blootstelling. Het doel van de pilots is:
- meer inzicht krijgen in de bijdrage van verschillende bronnen aan de gezondheidseffecten
- onderzoeken hoe een effectieve gebiedsgerichte aanpak er voor verschillende gebieden uit kan zien
- onderzoeken wat de bijdrage van verschillende maatregelen en partijen aan de gebiedsgerichte aanpak kan zijn
In 2022 wordt gestart met de vijf gebiedsgerichte pilots op basis van voorstellen van gemeenten en provincies. In startgesprekken maakt de stuurgroep afspraken over de uitvoering en een definitief besluit om de pilots uit te voeren. Het gaat om de volgende pilots:
- Gemeente Leiden en
- Provincie en gemeente Utrecht: pilot in binnenstedelijk gebied waarin een hoge bijdrage van onder andere verkeer centraal staat
- Regio IJmond (provincie Noord-Holland en gemeenten Beverwijk, Velsen en Heemskerk): pilot in complexe industriële gebieden
- Gemeente Tilburg: pilot voor een gebied waar binnenvaart een van de grootste bronnen is
- Provincie Groningen: pilot in laagblootgesteld gebied met verhoogde concentraties luchtvervuiling door lokale bronnen in de regio Delfzijl
De stuurgroep zal met de themagroep Landbouw onderzoeken waar er kansen liggen om het thema landbouw te betrekken. Deze stap zal plaatsvinden wanneer het eindproduct voor de pilots meer vorm krijgt.
Hooggevoelige groepen
In 2020 is een verkenning uitgevoerd van bestaand beleid gericht op gevoelige bestemmingen. In 2021 is Rijkswaterstaat gestart met het uitwerken van een advies over gevoelige-bestemmingenbeleid en mogelijk aanvullende initiatieven om negatieve gezondheidseffecten bij hooggevoelige groepen te verminderen. Dit doet Rijkswaterstaat in samenwerking met GGD Nederland, gemeenten, provincies, rijksoverheid en gezondheidsorganisaties. Daarbij zijn de kennis en ervaring vanuit bestaand beleid betrokken, zoals richtlijnen voor gevoelige bestemmingen.
Eind 2021 is het eerste concept opgesteld. In 2022 heeft Rijkswaterstaat het advies verder aangescherpt en aangevuld met actuele kennis uit lopende trajecten. Eind 2022 heeft de stuurgroep het SLA-advies gevoelige bestemmingen vastgesteld.