Mobiliteit in de uitvoeringsagenda SLA

Maatregelen uit het Klimaatakkoord, waaronder elektrificatie, lokaal beleid voor het stimuleren van schone en actieve mobiliteit, nul-emissie-stadslogistiek en de werkgeversaanpak leveren een belangrijke bijdrage aan schone lucht, vooral op de langere termijn.

In steden kunnen lokaal verkeer- en parkeerbeleid, het stimuleren van fietsen en schoon openbaar vervoer en de ruimtelijke inrichting aanzienlijke emissiereducties en daarmee gezondheidswinst opleveren. Ook hebben (auto)belastingen grote invloed op de samenstelling van het wagenpark en de luchtemissies.

De maatregelen in 4 sporen

Spoor 1: Gezondheidsdoelen in verkeers- en vervoersplannen en regionale mobiliteitsprogramma's

Door gezondheidsdoelen voor schonere lucht op te nemen als (neven)doel voor verkeers- en vervoersplannen optimaliseren SLA-deelnemers de plannen op gezondheid. Dit spoor geeft invulling aan de SLA-maatregelen 1, 3 en 4.

Spoor 2: Verduurzaming eigen voertuigen en transportdiensten

Rijksoverheid, gemeenten en provincies nemen vanaf 2021 in aanbestedingen van voertuigen en transportdiensten aanbestedingseisen en gunningscriteria op, die minimaal vergelijkbaar zijn met de MVI-criteria. Deze MVI-criteria zijn opgenomen in de leidraad Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) in het Schone Lucht Akkoord. Dit spoor geeft invulling aan de SLA-maatregel 2.

Spoor 3: Voertuigemissies

De aanpak van de voertuigemissies levert direkt gezondheidswinst op. Met betere controle en strengere handhaving worden de slecht werkende of gemanipuleerde roetfilters en katalysatoren opgespoord. Dit spoor geeft invulling aan de SLA-maatregelen 5, 6, 8 en 9.

Spoor 4: Internationaal bronbeleid.

De Rijksoverheid zet zich actief in voor verdere aanscherping van de Europese normstelling voor auto's, vrachtauto's en brommers. Dit spoor geeft invulling aan de SLA-maatregel 7.

De maatregelen

1. Gezondheidsdoelen opnemen in de plannen

Partijen streven ernaar om de gezondheidsdoelen voor schonere lucht op te nemen in relevante verkeers- en vervoersplannen. De nadruk ligt op grotere plannen met een mogelijk substantiële invloed op verkeersemissies en gezondheidseffecten. Dit geldt in het bijzonder voor de regionale mobiliteitsstrategieën waarin de maatregelen uit het Klimaatakkoord voor mobiliteit worden uitgewerkt.

2. Emissie-eisen eigen inkoop voertuigen

Partijen nemen gezondheidsdoelen, in de vorm van emissie-eisen, op in hun eigen inkoop van voertuigen en transportdiensten en waar mogelijk in de vergunning van relevante activiteiten. De Rijksoverheid faciliteert dit via de maatschappelijk verantwoord inkoop (MVI) criteria voor duurzame inkoop en aanbesteding. De leidraad Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) in het Schone Lucht Akkoord helpt deelnemers op weg met duurzame inkoop en aanbesteding waarbij ook luchtkwaliteit wordt meegenomen. Ambitie is, in aanvulling op de afspraken uit het Klimaatakkoord, zo snel mogelijk de inzet van (oudere) dieselvoertuigen te beëindigen en schone alternatieven te stimuleren. Partijen maken afspraken over de concrete eisen en criteria in de gunningen en nadere afspraken over de periodieke aanscherping in de periode tot 2030.

3. Regionale mobiliteitsprogramma's

Partijen nemen de gezondheidsdoelen uit het SLA mee in de uitwerking van de Regionale Mobiliteitsprogramma's (RMP's). De handreiking schone lucht in RMP's biedt achtergrondinformatie, tips en voorbeelden om luchtkwaliteit te integreren in RMP's en andere mobiliteitsplannen. Deze maatregel heeft een sterke overlap met maatregel 1.

4. Gezondheidseffecten bij effectstudies

Er loopt een verkenning naar de mogelijkheden om de gezondheidseffecten van luchtemissies te berekenen bij effectstudies van (infrastructuur)projecten. Deze verkenning wordt uitgevoerd door een samenwerkingsverband van de Rijksoverheid, gemeenten, provincies, RIVM en GGD'en.

5. Nieuwe roetfiltertest

De nieuwe APK-test voor controle van roetfilters is op 1 januari 2023 ingevoerd. Het Nederlands Meetinstituut (NMi) heeft inmiddels 7 typen deeltjestellers goedgekeurd. Vooruitlopend op invoering van de nieuwe test heeft de rijksoverheid op beperkte schaal roetfiltercontroles uitgevoerd bij wegkantcontroles. Naar verwachting zullen ongeveer 100.000 dieselauto's niet voor de roetfiltertest slagen.

Op 22 maart 2022 heeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) aan de Tweede Kamer gerapporteerd over opties om oudere benzineauto's met een niet goed werkende driewegkatalysator op te sporen. Mogelijkheden zijn onder meer:

herinvoering in de APK van een zo mogelijk verbeterde emissietest voor controle van driewegkatalysatoren voor benzineauto's
intensivering van het markttoezicht op de verkoop van vervangingskatalysatoren voor benzineauto's

TNO onderzoekt de mogelijkheden voor een verbeterde APK-emissietest voor benzineauto's. Daarbij brengt TNO in beeld welk NOx-reductie-effect gerealiseerd kan worden.

6. Voorkomen defecte en gemanipuleerde AdBlue-systemen

In Nederland komen defecte en gemanipuleerde AdBleu-systemen bij vrachtwagens voor. AdBlue-systemen verminderen bij goed functioneren de emissie van NO_x bij voertuigen. De Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) onderzoekt wat de beste manier voor handhaving is en maakt hiervoor een risicoanalyse. De belangrijkste onzekerheden in de effectschatting zitten in de effectiviteit van de handhaving en de huidige omvang van de manipulatie. ILT is in 2022 gestart met controles.

7. Internationaal bronbeleid

Aanscherpen van Europese emissienormen is de meest effectieve manier om de emissies van de mobiliteit te verlagen. De Europese Commissie heeft een voorstel voor een nieuwe Euronorm voor personenauto's en lichte bedrijfsvoertuigen (Euro 7) en voor de zware bedrijfsvoertuigen, zoals vrachtauto's en bussen (Euro VII) gepubliceerd. Deze emissienorm is de opvolger van de huidige Euro 6/VI-emissienorm. Nederland heeft op 10 januari 2022 een non-paper Euro 7/VII met de Europese Commissie gedeeld. Hierin roept Nederland de Commissie op tot strengere regelgeving in het kader van Euro 7/VII. In de non-paper pleit Nederland voor:

het belang van een zo spoedig mogelijke introductie van een euro7/VII-norm
uitbreiding van praktijktesten naar alle rij-omstandigheden (all driving conditions)
handhaving van praktijkemissies over de levensduur van een voertuig (life time compliance) en een verdere verbetering van monitoring en toezicht
nieuwe emissiegrenswaarden voor momenteel niet-gereguleerde luchtverontreinigende stoffen (waaronder ammoniak)
1 emissie-eis op het technisch laagst mogelijke niveau voor alle personenauto's, ongeacht de brandstof

8. Wet vrachtwagenheffing

Op basis van de herziene Eurovignetrichtlijn zal IenW de tarieven differentiëren naar CO₂-emissie. Daarbij wordt korting gegeven aan emissieloze voertuigen.

Op 22 maart 2022 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel Vrachtwagenheffing aangenomen. Op 12 juli 2022 heeft ook de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel Vrachtwagenheffing. Daarmee ligt de weg open om te starten met de realisatie. Voor het terugsluizen van de netto-opbrengsten naar verduurzaming en innovatie van de vervoerssector wordt in deze fase het uitvoeringsplan vastgesteld. Ook voert Bureau ICT-toetsing een toets uit. De vrachtwagenheffing en de terugsluis gaan naar verwachting van start ongeveer 4 jaar na afronding van de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel. Het verwachte effect is de beperking van de uitstoot van CO₂, fijnstof en NO_x en de versnelde invoering van niet-fossiel rijden.

9. Autobelastingen

De rijksoverheid stimuleert emissievrije personenauto's tot en met 2025. Daarnaast is in het coalitieakkoord afgesproken dat:

De BPM-vrijstelling van bestelauto's voor brandstofvoertuigen gefaseerd af te bouwen tot 2026.
In 2030 een systeem van Betalen Naar Gebruik (BNG) wordt ingevoerd.

Het verwachte effect is de beperking van de uitstoot van fijnstof en NO_x en de versnelde invoering van niet-fossiel rijden.

In 2022 zijn de bijzondere regelingen in de belasting voor personenauto's en motorrijwielen (BPM) en motorrijtuigenbelasting (MRB) geëvalueerd. Deze evaluatie neemt ook de effecten van de regelingen op de milieu- en klimaatdoelen mee. Het rapport evaluatie bijzondere regelingen autobelasting is op 1 juli 2022 aangeboden aan de tweede kamer.