Waarom deze handreiking schone lucht in RMP's
Regionale Mobiliteitsprogramma’s (RMP’s) zijn een belangrijk instrument voor de transitie naar een duurzaam en zorgeloos mobiliteitssysteem. Een integrale aanpak van de RMP’s brengt klimaatdoelen, natuurdoelen (stikstofaanpak) en de afspraken uit het Schone Lucht Akkoord bij elkaar. Zodoende kunnen de RMP’s een belangrijke bijdrage leveren aan de opgave om te komen tot gezonde, leefbare steden en regio’s.
Uitdagingen vragen om een integrale aanpak
De urgentie is hoog. Klimaatverandering, aantasting van de natuur, de stikstofcrisis en gezondheidsschade door luchtvervuiling vragen om een effectieve, integrale aanpak op korte en lange termijn. Dan kunnen de winst voor klimaat, natuur (stikstof) en gezondheid elkaar versterken.
Het zichtbaar maken van die gezondheidswinst kan het draagvlak voor maatregelen helpen vergroten. Het stimuleren van de fiets en elektrisch vervoer levert bijvoorbeeld naast klimaatwinst ook gezondheidswinst door schonere lucht. Het gaat dus niet alleen om mondiale problemen, maar ook om de eigen gezondheid van burgers en de lucht die ze vandaag en morgen inademen.
Overheden werken samen in het Schone Lucht Akkoord
Zo’n integrale aanpak vereist ook specifieke aandacht voor de doelen en maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Alle provincies en bijna 100 gemeenten hebben het Schone Lucht Akkoord inmiddels getekend en zijn aan de slag gegaan met de doelen en maatregelen uit het akkoord. Voor het wegverkeer nemen gemeenten en provincies vaak aanvullende mobiliteitsmaatregelen, zo blijkt uit de uitvoeringsplannen voor het Schone Lucht Akkoord. In dit document noemen we enkele voorbeelden hiervan.
Voor wie is deze handreiking?
De Regionale mobiliteitsprogramma’s (RMP’s) zijn een uitwerking van het klimaatakkoord. Deze handreiking Schone Lucht in RMP's is binnen de themagroep mobiliteit van het Schone Lucht Akkoord ontwikkeld, om uitvoering te geven aan maatregel 3 uit het Schone Lucht Akkoord mobiliteit, die stelt dat ‘partijen de gezondheidsdoelen uit dit akkoord meenemen in de uitwerking van Regionale Mobiliteitsprogramma’s’.
De handreiking is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij het opstellen, actualiseren en uitvoeren van de RMP’s. En ook voor collega’s die zich bezighouden met luchtkwaliteit en een gezonde duurzame leefomgeving. De handreiking geeft achtergrondinformatie, tips en voorbeelden om luchtkwaliteit mee te nemen in de RMP’s en andere mobiliteitsplannen. Daarmee vormt deze handreiking vanuit het thema luchtkwaliteit en gezondheid een aanvulling op de handreiking regionale mobiliteitsprogramma’s.
Impact van mobiliteit op gezonde lucht
Kijkend naar alle milieufactoren leidt luchtvervuiling tot de grootste gezondheidsschade. Jaarlijks overlijden nog altijd 11.000 mensen vroegtijdig door luchtvervuiling en in vrijwel heel Nederland zijn de concentraties hoger dan de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). In de buurt van bronnen, zoals drukke wegen, kunnen lokaal de luchtvervuiling en gezondheidsimpact veel hoger zijn dan elders.
Meer stikstofdioxide langs drukke wegen en in steden
Op de Atlas leefomgeving staat de kaart met de NO2 concentratie in Nederland in 2020. U herkent op deze kaart drukke (snel)wegen als oranje lijnen. Ook in steden zijn hogere concentraties zichtbaar, vanwege de stikstofdioxide in uitlaatgassen van verkeer. Op de lichtblauwe plekken op de kaart ligt de concentratie onder de WHO-advieswaarde van 2021 voor NO2.
Opgave voor wegverkeer is groot
De grootste binnenlandse bron van gezondheidsschade door luchtvervuiling is het wegverkeer. Dit droeg in 2016 in Nederland voor 32% bij aan de negatieve gezondheidseffecten door stikstofdioxide en fijnstof. In het Schone Lucht Akkoord is daarom een ambitieus doel voor het thema mobiliteit afgesproken. Minstens 70% gezondheidswinst in 2030.
Dit doel halen we nog niet, zo blijkt uit de eerste doorrekening van het RIVM. Er ligt nog een belangrijke opgave om toe te werken naar de advieswaarden van de WHO. Hetzelfde geldt voor het voorgenomen klimaat- en stikstofbeleid. Ook daar halen we in veel gebieden nog niet de WHO-advieswaarden voor luchtkwaliteit. Het is dus zaak de verkeersemissies sneller en verder te verminderen.
Overzicht van emissies uit het wegverkeer
Broeikasgassen als koolstofdioxide, methaan, lachgas en waterdamp zorgen ervoor dat het klimaat snel verandert en de kwaliteit van leven op aarde onder druk komt te staan. Daarom is in Nederland het Klimaatakkoord gepresenteerd, met meer dan zeshonderd afspraken om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Sommige stoffen zijn ook schadelijk voor de de gezondheid van mensen. Dit geldt voor stikstofdioxide (NO2) en fijnstof (PM10 en PM2,5), waarvan de emissie wordt aangepakt binnen het Schone Lucht Akkoord. Genoemde stoffen zijn boven maar ook onder de WHO-advieswaarden schadelijk voor de gezondheid van mensen.
Motorvoertuigen met brandstofmotoren stoten zowel broeikasgassen als luchtverontreinigende stoffen uit. Hoewel RMP’s doorgaans focussen op de CO2-uitstoot, is het voor een schonere lucht van belang te kiezen voor een integrale aanpak en alle emissies mee te nemen.